Η υπάρχουσα ιστορία για την κοινότητα της Χλώρακας μέχρι
πρότινος ήταν ελάχιστη, και αυτή τη μάθαμε κυρίως από γεροντότερους πού
δυστυχώς δεν είχαν να πουν εκτός για την περίοδο που είχαν ζήσει, δηλαδή μόλις
για τον περασμένο αιώνα. Από αρχαιολογικά ευρήματα γνωρίζουμε πως η περιοχή της
Χλώρακας κατοικείται από την Ελληνιστική περίοδο, δηλαδή από την εποχή του
Μεγάλου Αλεξάνδρου. Με το όνομα Χλώρακα όμως, και τις ρίζες των σημερινών
κατοίκων, η υπάρχουσα ιστορία, μας πηγαίνει πίσω μόλις 150 με 200 χρόνια.
Επίσης την εβρίσκομεν διεσπαρμένην σε μικρές σημειώσεις
και αναφορές σε παλιά περιοδικά, αλλά κυρίως στο πρόσφατο βιβλίο του
συγχωριανού μας Χρίστου Μαυρέση «Χλώρακα ιστορική και λαογραφική μελέτη» που σε
μια αξιόλογη του προσπάθεια κατάφερε να καταγράψει όσα μπόρεσε να πληροφορηθεί
από τους γηραιοτέρους κατοίκους καθώς και από τα ελάχιστα αρχεία και
συγγράμματα που υπάρχουν.
Ο λόγιος Ιερώνυμος Περιστιάνης (1870 έως το 1931), έγραψε
κάποια έργα με ιστορικό και αρχαιολογικό περιεχόμενο που συνέβαλαν στη μελέτη
της ιστορίας της Κύπρου. Σε ένα από αυτά, με το γενικό τίτλο «Ιστορία των
Ελληνικών γραμμάτων», το 1877 γράφει για τη Χλώρακα:
Προ της Αγγλικής Κατοχής δεν έλειτούργησε Κοινοτικόν
Σχολείον, άλλ' ούτε καί ιδιωτικόν κοινοτικόν τοιούτον, και ο λόγος είναι διότι
ή κοινότης προ της Κατοχής ήτο πολύ μικρά.
Ό Σοφοκλής Χατζή Γεωργίου, έτών 65 ο δούς ημίν τας
πληροφορίας, έμαθε τα Κοινά γράματα, ήτοι Παιδαγωγίαν, Οκτώηχον καί Απόστολον
παρα τω αδελφω του Χριστοδούλω Χ' Γεωργίου φοιτών εν οικία του εν ηλικία 12
ετών, ήτοι τω 1877. Εν καιρώ γεωργικών εργασιών ηκολούθει τον διδάσκαλον εις
τους αγρούς του και ο μαθητής καθήμενος εν τω μέσω του αγρού, ενω ό διδάσκαλος
ησχολείτο, ανεγίγνωσκεν ή απεστήθιζε το μάθημα του και ό διδάσκαλος διώρθωνε τα
λάθη του. Εφοίτησεν ούτω επί 4 - 5 έτη ότε και ηδύνατο να λέγη τον Απόστολον
επ' εκκλησίας με το εκκλησιασηκον ύφος. Άλλοι μαθηταί δεν εφοίτησαν εις τον
αδελφόν του. Δεν ενθυμείται άλλον να διδάξη εις σχολείον εν τω χωρίω του, αλλ'
όσοι εγνώριζον τα Κοινά, έδίδασκον μόνον τους συγγενείς των.
Από αυτή τη μικρή αναφορά του Ιερώνυμου Περιστιάνη,
καταλαβαίνουμε πως στις αρχές του 20ου αιώνα στη Χλώρακα όσο και στην υπόλοιπη
επαρχία, τα πνευματικά και κοινωνικά πράγματα ήταν σε βαθμό ανυπαρξίας. Από
αναφορές παλαιοτέρων γνωρίζουμε πώς οι μαθητές της Χλώρακας και της Έμπας
φοιτούσαν σε ίδιο σχολείο, κάποτε στην Χλώρακα, κάποτε στην Έμπα. Στη Χλώρακα για
αίθουσες τάξης οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν κατ αρχάς το καφενείο του Κώστα
Ταπακούδη, και του Χαρή του Γιώρκα, ακόμα και την προέκταση που χαλάστηκε
πρόσφατα, της εκκλησίας της Παναγίας της Χρυσοελεούσης.
Σε δημοσίευμα της η εφημερίδας «Πάφος» με ημερομηνία 15
Σεπτεμβρίου 1921 γράφει,
«Η αμάθεια είναι εξαπλωμένη εις βαθμόν απίστευτον. Το 84%
του πληθυσμού αγνοούσιν ανάγνωσιν και γραφήν και κατά φυσικήν συνέπεια και το
έγκλημα ολοέν αυξάνει, ενώ η οικονομική καχεξία του τόπου έφτασεν εις το
απροχώρητον».
Μέσα σ αυτή την ανυπαρξία της πνευματικής καλλιέργειας
όμως, βλέπουμε ότι ορισμένοι πνευματικοί άνθρωποι ανασυγκροτήθηκαν και
συνέβαλαν ώστε να αφυπνίσουν τους κατοίκους πνευματικά. Οι ιερείς κατ αρχάς και
ύστερα οι δάσκαλοι, ίδρυσαν κατηχητικά, συλλόγους και σχολεία που βοηθούσαν
κυρίως τους νέους να αποκτήσουν παιδεία και γνώσεις του κόσμου που τους
περιέβαλλε.
Σε αυτή τη πνευματική ανάπτυξη συνέβαλαν κάποιοι
χαρισματικοί γράφοντας τοιουτοτρόπως τη δική τους ιστορία. Με το λογοτεχνικό
τους έργο το οποίο δημοσιοποιούσαν στις τότε εφημερίδες, άφησαν το στίγμα της
εποχής εκείνης. Ένας τέτοιος άνθρωπος, ήταν ο Άντης Περνάρης που διετέλεσε
δάσκαλος στο δημοτικό σχολείο της Χλώρακας και άφησε πνευματικό έργο γράφοντας
κυρίως ποίηση. Λένε κάποιοι παλιοί χωριανοί, πως έγραψε επίσης την ιστορία της
Χλώρακας την οποία δ εξέδωσε σε βιβλίο, αλλά που δυστυχώς όσο και να
ερευνήσαμε, δεν κατορθώσαμε να ανακαλύψουμε.
Άλλοι άνθρωποι του πνεύματος που συνετέλεσαν στην
ανάπτυξη της εκπαίδευσης στη Χλώρακα είναι ορισμένοι χωριανοί που με όρεξη και
μεράκι μπήκαν μπροστάρηδες δημιουργώντας συλλόγους και σωματεία με μοναδικό
σκοπό την προώθηση της πνευματικότητας και την δημιουργία κουλτούρας στη σκέψη
των νέων της κοινότητας. Στις σημερινές ημέρες έχουμε δει πολλά, έχουμε συνηθίσει
πλέον να βλέπουμε να συμβαίνουν πράγματα πρωτοποριακά και να είναι η κοινότητα
σχεδόν πάντα στην επικαιρότητα λόγο ανθρώπων που με την σπουδαιότητα τους
δημιουργούν το όλο κλίμα. Την τότε δύσκολη εποχή αυτό ξεκίνησε να συμβαίνει στη
Χλώρακα με τη δημιουργία του γυναικείου συλλόγου ΟΧΕΝ, και του «Επιμορφωτικού
Συλλόγου» με σκοπό την προώθηση των γραμμάτων.
Ο Μιχάλης Μαχητής ήρθε από το Πολέμι και νυμφεύτηκε στη
Χλώρακα. Κατοίκισε στη γνωστή γειτονιά της οδού Σταύρου Μιχαήλ 6, όπου εκεί
άνοιξε καφενείο, και εκεί μεγάλωσε τα παιδιά του εκ των οποίων τρεις, οι
Σταύρος, Γιώργος και Ευρύς, ξεχώρισαν. Σπούδασαν δάσκαλοι και ως μορφωμένοι
πλέον άνθρωποι, σκέφτηκαν να ιδρύσουν ένα πολιτιστικό σύνδεσμο. Με τη βοήθεια
ορισμένων άλλων προοδευτικών ανθρώπων και συγκεκριμένα τους Πετρή Γιωρκάτζη,
Νίκολο Αδάμου, Αντώνη Μαυράντωνο, Ευστάθιο Ερωτοκρίτου και τα αδέλφια Νικόλα
και Γεώργιο Λαππά, το 1938, ίδρυσαν τον Επιμορφωτικό σύλλογο Χλώρακας με σκοπό
να επιμορφώσουν πνευματικά τους αγράμματους κατοίκους.
Πριν από την Αγγλική κατοχή (1878), στη Χλώρακα δεν
υπήρχε σχολείο. Ξέρουμε πως τα λίγα γράμματα τα μάθαιναν από ιερείς μέσα σε
αγρούς κατά τη διάρκεια γεωργικών εργασιών, και αργότερα από δασκάλους μέσα σε
καφενεία και εκκλησίες.
Έως το 1930 το σχολείο ήταν μονοδιδάσκαλο, ενώ
αξιοσημείωτη είναι η λειτουργία παρθεναγωγείου από το1926 έως το 1934 και το
οποίον στεγαζόταν στο σπίτι του δασκάλου Χαράλαμπου Αζίνα καταξιωμένου δάσκαλου
που υπηρέτησε επίσης ως ο πρώτος γραμματέας της ΣΠΕ Χλώρακας.
Το 1931 αποφασίστηκε να κτιστεί το πρώτο δημοτικό
σχολείο. Κοντά στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, αξιόλογοι μαστόροι που κατείχαν
τη λαϊκή αρχιτεκτονική, έκτισαν ένα κτίριο υψηλής αρχιτεκτονικής τέχνης, με
πελεκητή πέτρα και τσιμέντο, καθώς και κολώνες στην είσοδο, ενώ το δάπεδο το έφτιαξαν
από στέρεο και ανθεκτικό σανίδι, το οποίον άντεξε στο χρόνο μέχρι και πρόσφατα.
Είναι μέχρι σήμερα ένα κτίριο στολίδι, ένας ιερός χώρος μέσα στον οποίο
διδαχτήκαν γράμματα και ακόμα συνεχίζουν να διδάσκονται, όλες οι γενεές εδώ και
έναν αιώνα.
Ο πρωτομάστορας κτίστης της πέτρας και σχεδιαστής, ο
λαϊκός τεχνίτης που διδάχτηκε την τέχνη της Αρχιτεκτονικής από φημισμένους
άλλους μαστόρους στους οποίους μαθήτευσε από μικρό παιδί, ο Γεώργιος Χατζιούδης
από τη Χλώρακα, ανέλαβε και περάτωσε το σχεδιασμό και το κτίσιμο του σημερινού
σχολείου που στέκει ακόμα στερεό και λαμπερό στην είσοδο της κοινότητας.
Το παλιό σχολείο της Χλώρακας αποτελείται από 3 αίθουσες,
ένα μικρό γραφείο δασκάλου και έναν ηλιακό που αποτελεί την είσοδο, και που
εξωτερικά τον κοσμεί περιστύλιο με δωρικές κιονοστοιχίες, ενώ το εξωτερικό του
δάπεδο είναι στρωμένο με περίτεχνα μάρμαρα, έχοντας για πρόσβαση επίσης
μαρμάρινα σκαλοπάτια σε όλες τις μεριές του περιστυλίου. Αρχικά κτίστηκαν οι
πρώτες δυο αίθουσες και ο ηλιακός με το μικρό γραφείο στη μέση τους, αλλά
αργότερα κατά το 1952-΄53, προστέθηκε μια τρίτη αίθουσα, καθώς το χωριό μεγάλωσε
και οι κάτοικοι πλήθυναν τόσο ώστε να χρειάζονται τρεις αίθουσες διδασκαλίας.
Το παλιό κτίριο του Δημοτικό σχολείου της Χλώρακας στη
σημερινή του μορφή είναι ένα από τα λίγα δημόσια κτίρια του χωριού με μεγάλη
σημασία στο πέρασμα των χρόνων, καθώς όμορφο που είναι, κουβαλά ιστορία
δεκαετιών.
Σ αυτό μαθήτευσαν πολλές γενεές και ακόμα συνεχίζουν να
φοιτούν τα μικρά παιδιά μας.
Πολλοί φημισμένοι δάσκαλοι επίσης από τη Χλώρακα
φοίτησαν, αλλά και διδάξαν εδώ, όπως οι Σταύρος Μιχαήλ, Χαράλαμπος Αζίνας,
Γεώργιος Ιωάννου, Γιώρκος Ταπακούδης, Χριστόδουλος Γ. Λαούρης,Ζαχαρίας Μιχαήλ,
Χριστόδουλος Λεωνίδα, Ανδρέας Μαυρέσης, Αφρούλα Χ΄΄ Οικονόμου. Σταυρουλα Παύλου
και ο λογοτέχνης ποιητής Νίκος Πενταράς.
Το παλιό δημοτικό σχολείο της Χλώρακας παραμένει ένα
κτίριο στέρεο μέχρι τις μέρες μας, ένα ωραίο μνημείο του παρελθόντος,
ομορφότερο από όλα τα άλλα, κτισμένο σ ένα ψηλό τόπο με απρόσκοπτη θέα τη
θάλασσα που απλώνεται κάτω στο λόφο.
